NBBS: Chào mừng quý thính giả đến với podcast NBBS. Tôi là BS Ngọc Trần. Trong tập này chúng ta sẽ đề cập đến một bệnh lý thường gặp về phụ khoa. Đó là lạc nội mạc tử cung. Chúng ta sẽ trò chuyện với BS Mai-Anh Đoàn, một Bác sĩ Sản-Phụ khoa hành nghề nhiều năm tại hai tiểu bang California và New York, Hoa Kỳ.
NBBS: Xin bác sĩ cho thính giả của chúng ta biết lạc nội mạc tử cung là gì được không ạ?
BS Mai Anh: Lạc nội mạc tử cung là một tình trạng trong đó loại mô tạo thành niêm mạc tử cung (nội mạc tử cung) được tìm thấy bên ngoài tử cung.
NBBS: Bệnh lạc nội mạc tử cung phổ biến như thế nào?
BS Mai Anh: Lạc nội mạc tử cung xảy ra ở khoảng 1 trong 10 phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Nó thường được chẩn đoán ở phụ nữ ở độ tuổi 30 và 40. Lạc nội mạc tử cung đã được báo cáo ở 40% các thiếu nữ bị dị tật bẩm sinh đường sinh dục, khoảng 50% các phụ nữ vô sinh và lên đến 70% các phụ nữ và thiếu nữ thường bị đau vùng chậu.
NBBS: Lạc nội mạc tử cung xảy ra ở đâu?
BS Mai Anh: Các nơi thường gặp lạc nội mạc tử cung, còn được gọi là cấy ghép lạc nội mạc tử cung, là ở
- Màng bụng
- Buồng trứng
- Ống dẫn trứng
- Bề mặt bên ngoài của tử cung, bàng quang, niệu quản,ruột và trực tràng
- Cul-de-sac (không gian phía sau tử cung)
- Cơ thành tử cung
NBBS: Các triệu chứng của lạc nội mạc tử cung là gì?
BS Mai Anh: Triệu chứng phổ biến nhất của lạc nội mạc tử cung là đau vùng chậu mãn tính (dài hạn), đặc biệt là ngay trước và trong kỳ kinh nguyệt. Đau cũng có thể xảy ra khi quan hệ tình dục. Nếu lạc nội mạc tử cung ảnh hưởng đến ruột, có thể đau trong khi đi tiêu. Nếu nó ảnh hưởng đến bàng quang, có thể đau trong khi đi tiểu. Chảy máu kinh nguyệt nặng là một triệu chứng khác của lạc nội mạc tử cung. Nhiều phụ nữ bị lạc nội mạc tử cung không có triệu chứng. Phụ nữ không có triệu chứng thường biết rằng họ bị lạc nội mạc tử cung khi họ không thể mang thai hoặc khi họ đang phẫu thuật cho một bệnh khác.
NBBS: Lạc nội mạc tử cung gây ra vấn đề như thế nào?
BS Mai Anh: Mô lạc nội mạc tử cung phản ứng với những thay đổi của một nội tiết tố gọi là estrogen. Các mô có thể phát triển và chảy máu như niêm mạc tử cung trong chu kỳ kinh nguyệt. Các mô xung quanh của mô lạc nội mạc tử cung có thể bị kích thích, viêm, và sưng. Sự phân hủy và chảy máu của mô này mỗi tháng cũng có thể khiến mô sẹo hình thành. Mô sẹo này có thể bám dính. Đôi khi độ bám dính có thể khiến các cơ quan dính chặt vào với nhau. Chảy máu, viêm và sẹo có thể gây đau, đặc biệt là trước và trong kỳ kinh nguyệt.
NBBS: Mối liên hệ giữa vô sinh và lạc nội mạc tử cung là gì?
BS Mai Anh: Gần 50% các phụ nữ bị vô sinh là do bị lạc nội mạc tử cung. Viêm do lạc nội mạc tử cung có thể làm hỏng tinh trùng, hoặc trứng, hoặc cản trở chuyển động của chúng thông qua ống dẫn trứng và tử cung. Trong trường hợp nghiêm trọng của lạc nội mạc tử cung, ống dẫn trứng có thể bị chặn bởi độ bám dính hoặc mô sẹo.
NBBS: Các yếu tố nguy cơ dẫn đến lạc nội mạc tử cung?
BS Mai Anh: Các yếu tố liên quan đến tăng nguy cơ lạc nội mạc tử cung bao gồm:
- Tiếp xúc lâu dài với hormone estrogen nội sinh (ví dụ như bắt đầu kinh nguyệt sớm trước tuổi 11 hay 12; hoặc mãn kinh muộn; hoặc chu kỳ kinh nguyệt ngắn, tức là ngắn hơn mỗi 27 ngày)
- Khi có chu kỳ, chảy máu kinh nguyệt rất nhiều
- Có những phụ nữ bị dị tật bẩm sinh, thí dụ như dị tật ống Muller, khiến máu kinh nguyệt không tiết ra ngoài được
- Phụ nữ chiều cao hơn 1 m 7, hay gầy quá với chỉ số khối cơ thể thấp hơn 18
- Tiếp xúc với lạm dụng thể chất hoặc tình dục nghiêm trọng trong thời thơ ấu hay thanh thiếu niên
- Cách thức ăn uống như ăn nhiều chất béo không bão hòa (trans unsaturated fat)
- Chủng tộc cũng có thể là một yếu tố nguy cơ: tỷ lệ lạc nội mạc tử cung đã được báo cáo là cao hơn ở phụ nữ da trắng và Á châu so với phụ nữ da đen và phụ nữ Trung Mỹ.
Chúng ta cũng có thể nói sơ qua các yếu tố làm giảm nguy cơ lạc nội mạc tử cung như:
- Sinh sản nhiều lần
- Kéo dài thời gian cho con bú
- Bắt đầu kinh nguyệt muộn sau tuổi 14
- Tăng sự tiêu thụ axit béo omega-3
NBBS: Lạc nội mạc tử cung được chẩn đoán như thế nào?
BS Mai Anh: Bác sĩ sản phụ khoa trước tiên có thể thăm khám tổng quát, bao gồm cả khám vùng chậu. Nhưng cách duy nhất để nói chắc chắn rằng bạn bị lạc nội mạc tử cung là thông qua một thủ thuật gọi là nội soi. Đôi khi một lượng nhỏ mô được cắt ra trong thủ thuật này và được thử nghiệm trong phòng thí nghiệm. Điều này được gọi là sinh thiết.
NBBS: Lạc nội mạc tử cung được điều trị như thế nào?
BS Mai Anh: Điều trị lạc nội mạc tử cung phụ thuộc vào mức độ của bệnh, các triệu chứng của người phụ nữ và liệu họ có muốn có con hay không. Lạc nội mạc tử cung có thể được điều trị bằng thuốc, phẫu thuật hoặc cả hai. Khi đau là vấn đề chính, thuốc giảm đau thường được thử trước.
NBBS: Những loại thuốc nào được sử dụng để điều trị lạc nội mạc tử cung?
BS Mai Anh: Các loại thuốc được sử dụng để điều trị lạc nội mạc tử cung bao gồm thuốc giảm đau, chẳng hạn như thuốc chống viêm không steroid (NSAID) và thuốc nội tiết tố, bao gồm thuốc tránh thai, thuốc chỉ có nội tiết tố progestin. Năm 2018, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt một loại thuốc để điều trị đau liên quan đến lạc nội mạc tử cung. Thuốc được gọi là chất đối kháng hormone giải phóng gonadotropin (GnRH). Các chuyên gia ACOG đã thảo luận về cách thức và điều trị này có thể phù hợp ở phụ nữ bị lạc nội mạc tử cung. Thuốc nội tiết tố giúp làm chậm sự phát triển của mô nội mạc tử cung và có thể làm giảm độ bám dính mới hình thành. Nhưng chúng ta nên nhớ là những loại thuốc này thường chỉ giảm đau chứ không loại bỏ mô lạc nội mạc tử cung đã có sẵn.
NBBS: Phẫu thuật có chữa lạc nội mạc tử cung không?
BS Mai Anh: Phẫu thuật giúp loại bỏ mô lạc nội mạc tử cung. Loại bỏ mô này có thể làm giảm đau và cải thiện khả năng sinh sản. Sau phẫu thuật, hầu hết phụ nữ sẽ giảm đau. Nhưng có khả năng cơn đau sẽ quay trở lại. Có tới 8 trong 10 phụ nữ bị đau trở lại trong vòng 2 năm sau phẫu thuật. Điều này có thể là do lạc nội mạc tử cung không thể nhìn thấy trong lúc phẫu thuật hoặc không thể loại bỏ tại thời điểm phẫu thuật. Bệnh càng nghiêm trọng, càng có nhiều khả năng quay trở lại. Uống thuốc tránh thai hoặc các loại thuốc khác sau khi phẫu thuật có thể giúp kéo dài thời gian không đau. Hoặc nếu sau phẫu thuật người phụ nữ mang thai và cho con bú cũng sẽ kéo dài thời gian các mô lạc nội mạc tử cung không có nội tiết tố estrogen để tiếp tục phát triển và khi chu kỳ kinh nguyệt trở lại bình thường có thể sẽ giảm đau rất nhiều.
NBBS: Điều gì sẽ xảy ra nếu bệnh nhân vẫn còn đau dữ dội mà không biến mất ngay cả sau khi bệnh nhân đã được điều trị?
BS Mai Anh: Nếu cơn đau nghiêm trọng và không biến mất sau khi điều trị, cắt bỏ tử cung có thể là “phương sách cuối cùng”. Lạc nội mạc tử cung ít có khả năng dẫn đến đau trong tương lai nếu buồng trứng của người phụ nữ được loại bỏ tại thời điểm cắt bỏ tử cung. Dù bằng cách nào, mục tiêu của điều trị phẫu thuật là loại bỏ càng nhiều càng tốt lạc nội mạc tử cung được tìm thấy bên ngoài tử cung.
Trước khi kết thúc buổi nói chuyện ngày hôm nay, tôi xin có vài lời chia sẻ là bệnh lạc nội mạc tử cung là một bí ẩn, vì chúng ta không biết nguồn gốc của căn bệnh, tại sao có bệnh nhân bị triệu chứng nặng, còn người khác lại chẳng có triệu chứng gì. Đến khi nói đến vấn đề chữa trị cũng vậy, các bác sĩ đều có cảm giác thất bại khi không thể giúp cho bệnh nhân có một cuộc sống hoàn toàn không đau đớn , hoặc một lời hứa có được một em bé mà bệnh nhân khao khát. Đây là một căn bệnh mãn tính nên cần phải được chăm sóc y tế liên tục bao gồm theo dõi thường xuyên để có một mối liên hệ tốt giữa bệnh nhân và bác sĩ, để bệnh nhân có thể xem bác sĩ như là một người bạn cùng nhau chia sẻ những hy vọng và thất vọng trong khi đối phó với căn bệnh này.
