NBBS: Chào mừng các bạn đến với podcast Người Bạn Bác Sĩ. Chúng ta sẽ phỏng vấn về chủ đề bệnh bạch cầu với BS Nguyễn Lệ Hà là bác sĩ chuyên về Bệnh học, chuyên ngành Di truyền phân tử, và Huyết học, hiện đang làm việc cho một bệnh viện ở tiểu bang Texas, Mỹ.
NBBS: BS Hà có thể cho quý thính giả biết bệnh bạch cầu là gì được không ạ?
BS Hà: Bệnh bạch cầu là một loại ung thư của các tế bào máu. Máu được tạo thành từ các loại tế bào khác nhau được tạo ra ở tủy xương.
Khi một người bị bệnh bạch cầu, tủy xương của họ tạo ra các tế bào bất thường thay vì các tế bào máu bình thường. Những tế bào bất thường này phát triển quá mức ngoài tầm kiểm soát, từ tủy đi vào máu và di chuyển khắp cơ thể.
Khi tủy xương tạo ra các tế bào máu bất thường, nó không thể tạo ra đầy đủ.
Các triệu chứng của bệnh bạch cầu có thể khác nhau rất nhiều từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác, nhưng chúng thường không rõ ràng trong 3 tháng đầu tiên. Có những triệu chứng sớm có thể giúp chúng ta phát hiện khả năng mắc bệnh bạch cầu. Ví dụ, mất cảm giác ngon miệng đột ngột, mệt mỏi tinh thần, giảm cân không liên quan đến thay đổi dinh dưỡng hoặc hoạt động thể chất và sốt không rõ nguyên nhân. Những bệnh nhân này cũng có thể bị nhiễm trùng tái phát và biểu hiện xuất huyết trên da. Triệu chứng phổ biến nhất là xuất huyết, chẳng hạn như chảy máu cam, kinh nguyệt ra máu nhiều, chảy máu nướu răng, chấm/nốt/và mảng xuất huyết ở da, và chảy máu ở niêm mạc, đặc biệt là hệ thống tiêu hóa trên và dưới.
NBBS: Tại sao có người bầm tím dễ dàng và khi nào phải lo lắng về vết bầm tím ở người lớn?
BS Hà: Dễ bị bầm tím thường là một vấn đề với đông máu, có thể được gây ra bởi một số bệnh, bao gồm thay đổi chức năng gan, viêm gan nặng, các vấn đề đông máu di truyền và bệnh bạch cầu. Nếu một người bầm tím dễ dàng, rất có thể bác sĩ sẽ yêu cầu một vài xét nghiệm để tìm hiểu lý do tại sao. Một số bất thường về số lượng tế bào máu có thể báo động cho các bác sĩ để kiểm tra kỹ hơn. Khoảng 50% bệnh nhân mắc bệnh bạch cầu có các biểu hiện xuất huyết như bầm tím dễ dàng hoặc làm chậm lành vết thương. Vì vậy, nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng nào khác của bệnh bạch cầu, hãy đi gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.
Vết bầm tím, nói chung, là một phản ứng sinh lý bình thuờng đối với chấn thương và lưu thông tích cực. Do đó, sự hiện diện đơn thuần của các vết bầm tím kèm với chấn thuơng thì không cần phải bận tâm lắm. Tuy nhiên, có một số yếu tố có thể gợi ý các bệnh lý nghiêm trọng hơn đòi hỏi sự trợ giúp của bác sĩ:
- Nhiều vết bầm tím
Nếu không có tiền sử về chấn thương tại các vị trí này thì nên đi khám bác sĩ.
- Vết bầm tím lớn
Mặc dù vết bầm tím khác nhau về kích thước, sự hiện diện của các vết bầm tím lớn có thể đáng báo động và một vết bầm tím dài hơn một vài cm – ngay cả sau chấn thương – có thể chỉ ra một vấn đề trong cơ chế đông máu.
- Vết bầm tím cơ bắp
Bầm tím cơ bắp có cơ chế tương tự như vết bầm tím của da, nhưng lực gây vỡ mạch máu bên trong cơ bắp cần phải mạnh hơn đáng kể, và mặc dù bản thân chấn thương cơ bắp không nguy hiểm và nguy cơ biến chứng rất thấp, chấn thương có thể gây vỡ cơ hoặc gãy xương. Cách chính để phân biệt mức độ nghiêm trọng của cơn đau là mức độ hạn chế chức năng. Một bệnh nhân bị vỡ cơ bắp không bao giờ có thể di chuyển phần cơ thể đó, trong khi trong trường hợp chấn động, phạm vi chuyển động chỉ giảm và đi kèm đến đau.
- Vết bầm tím trên khớp sau chấn thương
Nếu khớp mềm và đau sau chấn thương với vết bầm tím, có thể cần phải tìm kiếm sự chăm sóc y tế, vì nó có thể chỉ ra một xương bị gãy, và chụp X-quang là bắt buộc trong những trường hợp như vậy.
- Vết bầm tím không biến mất
Sau chấn thương hoặc tự phát, các vết bầm tím được hấp thụ vào các mô bằng đại thực bào. Sự tồn tại của một vết bầm tím có nghĩa là nguồn chảy máu không được kiểm soát và nó rò rỉ với tốc độ vượt quá khả năng hấp thụ của đại thực bào; điều này có thể được tìm thấy trong nhiều rối loạn đông máu.
- Nếu liên quan đến chảy máu
Bản thân sự hiện diện của vết bầm chỉ là biểu hiện cho thấy có chấn thương. Tuy nhiên, nếu chúng có nhiều và liên quan đến chảy máu từ chấn thương nhỏ hoặc tự phát như nôn ra máu, đại tiện ra máu, chảy máu mũi, máu kinh nhiều hoặc máu trong nước tiểu, nó có thể do một vấn đề trong đông máu hoặc chức năng tiểu cầu.
Ung thư máu hoặc bệnh bạch cầu cấp tính có thể gây giảm tiểu cầu do sự xâm lấn tủy xương bởi các tế bào ác tính. Mặt khác, một số bệnh ung thư như bệnh bạch cầu mạn tính có thể gây tăng số lượng tiểu cầu, nhưng vì những tiểu cầu đó bị rối loạn chức năng và biến dạng, chức năng của chúng bị vô hiệu và bầm tím cũng có thể xảy ra.
NBBS: Nguyên nhân gây bệnh bạch cầu là gì?
BS Hà: Bệnh bạch cầu xảy ra khi ADN (vật chất di truyền) của tế bào gốc tủy xương đột biến tại một số thời điểm trong quá trình phát triển của nó. Tế bào trở thành ung thư, bắt đầu nhân lên nhanh chóng và lấn át các tế bào khỏe mạnh trong máu và tủy xương. Những tế bào bị bệnh này cũng có thể tập hợp ở các bộ phận cụ thể của cơ thể, bao gồm gan, hạch bạch huyết, lách, và da.
NBBS: Bệnh bạch cầu có di truyền không?
BS Hà: Một số dạng bệnh bạch cầu được di truyền thông qua sự biến đổi nhiễm sắc thể qua các thế hệ trong gia đình. Trong các loại bệnh bạch cầu khác, nguồn gốc không được biết đến, và nó thường liên quan đến các yếu tố môi trường, phơi nhiễm phóng xạ, tiếp xúc với các tác nhân hóa học và một số loại thuốc. Vì bệnh bạch cầu có thể do di truyền nên bác sĩ có thể cần phải hỏi bạn về tiền sử gia đình của bệnh nhân ung thư, đặc biệt là ung thư máu.
NBBS: Ung thư có phát hiện được bằng các xét nghiệm máu thường quy hay không?
BS Hà: Bác sĩ có thể nhận thấy số lượng tế bào bạch cầu/hồng cầu cao bất thường hoặc thấp bất thường, điều này rất quan trọng để chẩn đoán.
Chúng ta có thể có số lượng cao hoặc thấp trong các trường hợp thiếu máu, trong các bệnh nhiễm trùng thoáng qua và các vấn đề sức khỏe khác. Nhưng chỉ số trong bệnh bạch cầu là thấp hoặc cao đáng báo động và thường cần các xét nghiệm khác để xác nhận.
NBBS: Bệnh bạch cầu được chẩn đoán như thế nào?
BS Hà: Bác sĩ hoặc y tá của bạn có thể sử dụng các xét nghiệm khác nhau để chẩn đoán bệnh bạch cầu. Chúng bao gồm:
- Xét nghiệm máu
- Sinh thiết tủy xương – Đối với xét nghiệm này, bác sĩ lấy một mẫu nhỏ tủy xương. Mẫu sau đó được kiểm tra dưới kính hiển vi để xem liệu các tế bào bất thường (ung thư) có mặt hay không.
Bác sĩ hoặc y tá của bạn cũng sẽ làm một cuộc kiểm tra và hỏi về các triệu chứng của bạn.
NBBS: Các phương pháp điều trị bệnh bạch cầu là gì? Bệnh bạch cầu có chữa được không?
BS Hà: Có thể điều trị bệnh bạch cầu theo những cách khác nhau. Đôi khi, các bác sĩ điều trị bệnh bạch cầu ngay lập tức. Những lần khác, nếu bệnh bạch cầu phát triển chậm và không gây ra các triệu chứng, các bác sĩ có thể theo dõi chặt chẽ cho đến khi cần điều trị.
Việc điều trị phụ thuộc vào loại bệnh bạch cầu bạn có, tuổi tác và các vấn đề sức khỏe khác của bạn.
Điều trị bệnh bạch cầu có thể bao gồm một hoặc nhiều điều sau đây:
- Hóa trị là thuật ngữ y học cho các loại thuốc tiêu diệt tế bào ung thư hoặc ngăn chặn chúng phát triển.
- Liệu pháp miễn dịch – Đây là thuật ngữ mà các bác sĩ sử dụng cho các loại thuốc tiêu diệt tế bào ung thư bằng cách nhận diện protein trên các tế bào ung thư và tiêu diệt chúng.
- Cấy ghép tủy xương (còn được gọi là “cấy ghép tế bào gốc”) – Phương pháp điều trị này thay thế các tế bào trong tủy xương bị chết bởi hóa trị hoặc xạ trị. Những tế bào “hiến tặng” này có thể đến từ những nơi khác nhau, bao gồm tủy xương của chính bạn hoặc tủy xương của người khác.
NBBS: Điều gì xảy ra sau khi điều trị?
BS Hà: Sau khi điều trị, bạn sẽ được kiểm tra thường xuyên để xem liệu bệnh bạch cầu có quay trở lại hay không. Các xét nghiệm theo dõi thường xuyên bao gồm đi gặp bác sĩ, kiểm tra, và xét nghiệm máu. Đôi khi, bác sĩ cũng sẽ làm sinh thiết tủy xương.
Điều quan trọng là phải làm theo tất cả các hướng dẫn của bác sĩ. Một điều quan trọng là nên nói chuyện với bác sĩ của bạn về bất kỳ tác dụng phụ hoặc vấn đề bạn có trong quá trình điều trị.
Điều trị bệnh bạch cầu liên quan đến việc phải lựa chọn, chẳng hạn như phương pháp điều trị gì và khi nào.
Luôn luôn cho bác sĩ và y tá của bạn biết bạn cảm thấy thế nào về phuong pháp điều trị. Bất cứ khi nào bạn được cung cấp một hình thức điều trị, hãy hỏi:
- Lợi ích của phương pháp điều trị này là gì? Nó có khả năng giúp tôi sống lâu hơn không? Nó sẽ làm giảm hoặc ngăn ngừa các triệu chứng?
- Những nhược điểm của phương pháp điều trị này là gì?
- Có lựa chọn nào khác ngoài phương pháp điều trị này không?
- Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi không điều trị này?
NBBS: Bác Sĩ có thể cho biết các yếu tố nguy cơ của bệnh bạch cầu?
BS Hà: Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển một số loại bệnh bạch cầu bao gồm:
- Điều trị ung thư trước đây. Những người đã có một số loại hóa trị và xạ trị cho các bệnh ung thư khác có nguy cơ phát triển một số loại bệnh bạch cầu.
- Rối loạn di truyền. Bất thường di truyền dường như đóng một vai trò trong sự phát triển của bệnh bạch cầu. Một số rối loạn di truyền, chẳng hạn như hội chứng Down, có liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh bạch cầu.
- Tiếp xúc với một số hóa chất. Tiếp xúc lâu dài với một số loại thuốc trừ sâu hoặc hóa chất công nghiệp như benzen được coi là nguy cơ mắc bệnh bạch cầu.
- Trường điện từ: Tiếp xúc kéo dài, chẳng hạn như sống gần đường dây điện, có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh bạch cầu cấp tính lymphô ·
- Bức xạ. Tiếp xúc với bức xạ năng lượng cao (ví dụ: vụ nổ bom nguyên tử) và tiếp xúc mạnh với bức xạ năng lượng thấp từ các trường điện từ (ví dụ: đường dây điện).
- Hút thuốc. Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc bệnh bạch cầu tủy cấp tính.
- Tiền sử gia đình mắc bệnh bạch cầu. Nếu các thành viên trong gia đình bạn đã được chẩn đoán mắc bệnh bạch cầu, nguy cơ mắc bệnh có thể tăng lên.
Tuy nhiên, hầu hết những người có các yếu tố nguy cơ đã biết không bị bệnh bạch cầu. Và nhiều người mắc bệnh bạch cầu không có yếu tố nguy cơ nào trong số này.
NBBS: Chúng ta có thể làm gì để giảm nguy cơ mắc bệnh bạch cầu?
BS Hà: Không có cách nào được xác nhận để ngăn ngừa bệnh bạch cầu. Tuy nhiên, có thể giúp giảm nguy cơ mắc loại ung thư này bằng cách thay đổi lối sống nhất định và tuân theo các thói quen lành mạnh, bao gồm:
- Đừng hút thuốc. Tìm kiếm sự giúp đỡ để bỏ thuốc lá nếu bạn hiện đang hút thuốc. Có rất nhiều chương trình chấm dứt miễn phí có sẵn trực tuyến hoặc trong cộng đồng của bạn. Hãy tiếp tục cố gắng và tìm ra những gì phù hợp với bạn
- Giữ cân nặng cơ thể hợp lý. Giảm cân nếu cần thiết. Hãy hỏi bác sĩ của bạn để được tư vấn về cách bắt đầu một chương trình giảm cân lành mạnh
- Tránh hoặc giảm tiếp xúc với các hóa chất có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh bạch cầu, chẳng hạn như benzen và formaldehyde
- Giảm tiếp xúc với thuốc trừ sâu
- Duy trì hoạt động thể chất và tuân theo chế độ ăn uống lành mạnh. Cả hai yếu tố lối sống này đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ ung thư nói chung.
NBBS: Cám ơn BS Hà đã dành thời gian cho buổi phỏng vấn ngày hôm nay.
BS Hà: Xin cám ơn chương trình và xin chào quý thính giả
