Chào mừng các bạn đến với chương trình podcast Người Bạn Bác Sĩ (NBBS). Tôi là bác sĩ Ngọc Trần chuyên về Bệnh Học và Khoa Học Thông Tin trong y học, cũng là người dẫn chương trình của podcast ngày hôm nay.  Đây là podcast đầu tiên của NBBS và chúng tôi rất vui mừng được giới thiệu đến các bạn. Trong podcast này, chúng tôi nói chuyện với các chuyên gia y tế về các chủ đề mà mọi người thường gặp phải hoặc có câu hỏi. Chúng tôi làm điều này với mục đích giúp bạn đưa ra lựa chọn sức khỏe tốt hơn cho bản thân và gia đình. 

Với tập phát sóng đầu tiên này, chủ đề của chúng tôi ngày hôm nay tập trung vào khía cạnh rất rộng của ung thư, một loại bệnh mà mọi người sợ hãi ngày càng nhiều khi nó có thể là một chẩn đoán cho bản thân họ hoặc người thân yêu. Chúng tôi sẽ cố gắng nói về một số điều mà chúng tôi biết về ung thư, và tại sao nó dường như ngày càng trở nên phổ biến hơn, cũng như những gì mọi người có thể làm để giảm nguy cơ mắc bệnh nghiêm trọng này. 

Khách mời của chúng tôi trên podcast hôm nay là bác sĩ Lewis Hassell, giáo sư Bệnh Học tại Trung Tâm Khoa Học Y Tế Đại Học Oklahoma, và là một trong những người tổ chức của podcast này. Trong sự nghiệp hơn 30 năm của mình, bác sĩ Hassell đã tham gia vào việc chẩn đoán hàng ngàn bệnh nhân mắc các loại ung thư khác nhau liên quan đến tất cả các bộ phận của cơ thể, nhưng gần đây nhất ông tập trung sự chú ý của mình vào các bệnh ung thư đường tiêu hóa, các cơ quan phụ khoa, xương và các mô mềm.

NBBS: Giáo sư Hassell, chào mừng đến với NBBS!

Giáo Sư Hassell:
Cảm ơn bạn. Tôi rất vui khi được ở đây và nhìn thấy chương trình này bắt đầu.

NBBS: Dạ vâng! Có thể nói như vậy. Cám ơn Giáo Sư rất nhiều vì đã đồng ý là người tham gia vào podcast số đầu tiên này. Bây giờ chúng ta hãy bắt đầu bằng cách đặt câu hỏi mà một số thính giả của chúng ta thường thắc mắc, thực sự Ung thư là gì?

Giáo Sư Hassell:
Một trong những điều quan trọng cần nói ngay từ đầu là ung thư giống như một nhóm lớn các bệnh khác nhau có chung một số đặc điểm nhất định. Nói cách khác, ung thư là một căn bệnh có nhiều kiểu hoặc biến thể khác nhau. Nhưng nói chung, tất cả các bệnh ung thư đều có chung đặc điểm là sự phát triển của các mô trong cơ thể theo một cách không kiểm soát được, bên ngoài ranh giới bình thường điều chỉnh sự tăng trưởng. Các tế bào ung thư không còn tôn trọng các tế bào kế cận, mà là đẩy chúng sang một bên hoặc khiến chúng chuyển hướng năng lượng của chúng để hỗ trợ các tế bào ung thư này. Thông thường các loại ung thư có khả năng phát tán sang các mô khác trong cơ thể. Điều này được gọi là di căn. Cuối cùng sự tăng trưởng không kiểm soát này, và sự di chuyển sang các cơ quan khác dẫn đến giảm chức năng của các bộ phận quan trọng của cơ thể, và điều đó thường có dẫn đến cái chết của người bệnh.

NBBS: Cám ơn Giáo Sư về câu trả lời với thật nhiều thông tin cho thính giả biết ung thư là gì.  Xin được đặt câu hỏi tiếp theo cho Giáo Sư. Điều gì đang xảy ra bây giờ khiến dường như ung thư đang gia tăng trên toàn thế giới vậy Giáo Sư? Và ung thư có đang trở nên phổ biến hơn không ạ?

Giáo Sư Hassell:
Đây là một câu hỏi rất hay. Trên thực tế, IARC và cơ quan quốc tế theo dõi ung thư trên toàn thế giới, ước tính rằng tỷ lệ mắc các ca ung thư mới sẽ tăng khoảng 40% trong 10 năm tới. Vì vậy, có vẻ như ung thư đang trở nên phổ biến hơn. Và nhiều trường hợp ung thư mới này sẽ xảy ra ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Một lý do cho điều đang xảy ra này là mọi người hiện sống lâu hơn vì họ không chết vì các bệnh khác, nhiễm trùng, sự sinh con, tai nạn và vân vân. Ung thư thường mất nhiều năm để phát triển, trước khi chúng được phát hiện, vì vậy càng sống lâu, càng dễ thấy đến một lúc nào đó ung thư sẽ có biểu hiện.

NBBS: Cám ơn Giáo Sư. Thưa Giáo Sư, thế thì ung thư không phải chỉ do sự lớn tuổi, phải không ạ? Có vẻ như có rất nhiều người 80, 90, thậm chí 100 tuổi không chết vì ung thư. Vậy thì những yếu tố nào khiến một số người bị ung thư và những người khác không bị ung thư?

Giáo Sư Hassell:
Vâng, như tôi đã đề cập, ung thư là nhiều bệnh khác nhau, và vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên, có nhiều loại yếu tố khác nhau dường như đóng một vai trò trong việc phát triển ung thư. Ví dụ, ung thư gan có liên quan nhiều đến nhiễm vi-rút, như viêm gan siêu vi B hoặc viêm gan siêu vi C. Những bệnh nhiễm siêu vi này có thể xảy ra rất sớm trong đời, có lẽ ngay cả trong khoảng thời gian sinh con nếu người mẹ bị nhiễm bệnh. Ung thư cổ tử cung, cũng như một số bệnh ung thư hậu môn và miệng, được biết là do một loại vi-rút khác, HPV, hay vi-rút gây u nhú ở người, có thể lây lan qua tiếp xúc gần, như quan hệ tình dục.
Tiếp xúc với các sản phẩm thuốc lá là một nguyên nhân quan trọng khác của một số bệnh ung thư. Và có một số loại phơi nhiễm khác mà chúng ta biết có thể góp phần vào tăng nguy cơ phát triển ung thư. Chúng ta cũng đang phát hiện ra các yếu tố di truyền hoặc yếu tố gia đình khiến một số gia đình mang một số gen hoặc đột biến gen nhất định có nhiều khả năng phát triển ung thư hơn. Nhưng rất thường xuyên, chúng ta không biết các yếu tố cụ thể kích hoạt sự khởi đầu của sự phát triển không kiểm soát của các tế bào ung thư. Thông thường, phải mất một số đột biến gen khác nhau trước khi ung thư hoàn toàn có khả năng tăng trưởng không kiểm soát mà từ đó có thể giết chết bệnh nhân. Điều này trở nên rất quan trọng trong nỗ lực của chúng tôi để ngăn ngừa tử vong bằng cách phát hiện sớm ung thư.

NBBS: Cám ơn Giáo Sư đã giải thích về những nguyên nhân gây ung thư thường gặp ở một số cơ quan trong cơ thể.  Vậy Giáo Sư có thể cho thính giả biết phát hiện sớm có vai trò gì trong việc ngăn ngừa tử vong do ung thư không ạ?

Giáo Sư Hassell:
Đây là khía cạnh mà các nước phát triển đã và đang có những bước tiến lớn nhất trong việc giảm tỷ lệ tử vong do ung thư. Bằng cách tìm cách phát hiện các tế bào bất thường ở giai đoạn rất sớm, khi chúng vẫn còn ở “tại chỗ” về cơ bản, và loại bỏ chúng trước khi chúng có thể xâm lấn các mô khác, thì người bệnh có thể được chữa khỏi. Ví dụ, bằng cách sàng lọc bệnh nhân bằng nội soi đại tràng, một số loại tổn thương tiền ung thư khác nhau, được gọi là “u tuyến”, có thể được xác định, loại bỏ, và xác nhận bởi một nhà bệnh lý học là chưa xâm lấn. Tùy thuộc vào loại u tuyến hiện diện và số lượng bao nhiêu, mà bác sĩ sẽ biết được nguy cơ phát triển nhiều u tuyến hơn của bệnh nhân và tần suất họ kiểm tra lại có thể được điều chỉnh. Tương tự, chụp X quang tuyến vú và các xét nghiệm sàng lọc X quang khác có thể được sử dụng để xác định các dạng ung thư vú sớm, thường là trước khi nó có cơ hội phát tán.

NBBS: Vậy là có một số cách để chúng ta có thể tầm soát một vài loại ung thư. Thưa Giáo sư, vậy  khi nào một người nào đó nên bắt đầu được tầm soát các bệnh ung thư ạ?

Giáo Sư Hassell:
Không phải mọi ung thư hiện nay đều được xác định bằng các xét nghiệm sàng lọc như nội soi đại tràng hoặc chụp nhũ ảnh. Ngoài ra, bởi vì tỷ lệ các bệnh ung thư khác nhau tùy theo dân số, các khuyến nghị sàng lọc có hiệu quả tốt ở một quốc gia có thể không hiệu quả ở một quốc gia khác vì nhiều lý do. Nhưng nói chung, tầm soát ung thư cổ tử cung ở phụ nữ thường nên bắt đầu sau tuổi 21 và ung thư vú sau tuổi 40. Ung thư đại tràng không phổ biến trước tuổi 50, vì vậy việc tầm soát bắt đầu sau tuổi này có thể có hiệu quả. Tầm soát ung thư dạ dày, ung thư phổi, ung thư gan, ung thư tuyến tiền liệt, và những ung thư khác có thể phụ thuộc vào các yếu tố mang tính cá nhân hóa hơn hoặc các yếu tố riêng biệt theo quốc gia.

NBBS: Cám ơn Giáo sư đã trả lời chi tiết về độ tuổi tầm soát ung thư cho một số cơ quan trong cơ thể. Bây giờ chúng ta có thể thay đổi chủ đề một chút và nói về điều trị được không Giáo Sư? Hay là chúng ta nên nói trước tiên về cách thức chẩn đoán ung thư được không ạ?

Giáo Sư Hassell
Vâng, chúng ta nên nói về cách một người được điều trị đúng. Đây là khía cạnh mà chuyên môn của tôi đi vào quá trình và đóng một vai trò quan trọng. Một trong những đồng nghiệp của tôi đã đặt ra cụm từ “phương pháp chữa trị chỉ có thể bắt đầu khi chẩn đoán được thực hiện” bởi nhà bệnh học. Còn nhớ tôi đã nói rằng ung thư có nhiều loại không? Ngay cả trong cùng một vị trí, vài loại ung thư khác nhau có thể xảy ra. Một người sẽ đáp ứng với một loại điều trị, trong khi một người khác sẽ không. Một người có thể cần phẫu thuật, trong khi một người khác sẽ không nhận được lợi ích từ việc phẫu thuật. Vì vậy, nói chung, sinh thiết phải được thực hiện trước, và bệnh phẩm được nghiên cứu bởi một nhà bệnh học để xác nhận rằng khối u là ung thư và để phân loại ung thư.
Ngoài ra, cùng với các đặc điểm X-quang và lâm sàng, nhà bệnh học sẽ có thể giúp xác định giai đoạn hoặc mức độ lan rộng của khối u. Điều này cũng rất quan trọng trong việc xác định những phương pháp điều trị bổ sung có thể cần thiết. Vì vậy, ví dụ, nếu nhà bệnh học tìm thấy một khối u rất gần với bờ diện cắt sau khi kiểm tra nó bằng kính hiển vi, thì điều trị bổ sung, có lẽ bằng bức xạ, có thể giúp ngăn ngừa tái phát.

NBBS: Đúng như đồng nghiệp của Giáo sư nói. Trước khi người bệnh được điều trị đúng phác đồ thì chẩn đoán ung thư chính xác sẽ là bước đầu tiên và vai trò của bác sĩ bệnh học thật là quan trọng. Thưa Giáo Sư, tôi đã nghe thuật ngữ “y học cá nhân hóa” được sử dụng liên quan đến phương pháp điều trị ung thư. Vậy chúng ta nên hiểu thuật ngữ đó như thế nào ạ?

Giáo Sư Hassell:
Đây là một lĩnh vực khác mà việc kiểm tra của nhà bệnh học và phòng thí nghiệm của họ có thể rất quan trọng. Ngoài việc chỉ nhìn vào khối u dưới kính hiển vi, nhà bệnh học có thể sử dụng các phương tiện thử nghiệm khác để xem liệu khối u có đặc điểm cho thấy khả năng đáp ứng cao với cái được gọi là “liệu pháp nhắm mục tiêu”. Đây thường là những loại thuốc, hoặc kháng thể, nhắm vào các đặc điểm cụ thể của một loại khối u. Nếu khối u có mục tiêu đó, thì thuốc sẽ có lợi, nhưng nếu không, thì chi phí của thuốc sẽ bị lãng phí, và họ có thể phải chịu các tác dụng phụ. Vì vậy, bằng cách này, chúng tôi cố gắng cá nhân hóa việc điều trị chỉ với những gì sẽ giúp ích, và tránh chi phí hoặc biến chứng nếu việc điều trị không có ích lợi. Một trong những ví dụ sớm nhất về điều này là thuốc nhắm vào thụ thể Her2, ban đầu được tìm thấy trên một số tế bào ung thư vú, nhưng bây giờ cũng được biết là có mặt trong một số bệnh ung thư thực quản, nội mạc tử cung, và các bệnh ung thư khác. Vì thuốc khá đắt tiền, các nhà bệnh học đóng một vai trò quan trọng trong việc quyết định xem khối u có đáp ứng các tiêu chí hay không nên điều này sẽ giúp ích được bệnh nhân.

NBBS: Cảm ơn Giáo sư Hassell. Đây là một buổi thảo luận rất thú vị. Tôi có thể thấy có rất nhiều thứ về ung thư hơn nhiều người biết về nó. Có vẻ như điều quan trọng là phải nhận thức được những ung thư nào có thể được tầm soát trong khu vực sinh sống của một người và làm thế nào để có được sự tầm soát đó.

Giáo Sư Hassell:
Vâng, tôi đồng ý. Xét nghiệm pap, hoặc xét nghiệm HPV cho ung thư cổ tử cung. Tầm soát ung thư vú. Cả hai đều quan trọng đối với phụ nữ. Như tầm soát ung thư gan khi còn nhỏ tuổi để nếu một người mang virus viêm gan, người đó có thể được theo dõi thích hợp.

NBBS: Giáo Sư có thể nói thêm về việc phòng ngừa được không ạ?

Giáo Sư Hassell:
À, một trong những yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được nhiều nhất là hút thuốc và tránh khói thuốc lá. Tôi rất vui vì ngày càng có nhiều địa điểm ở Việt Nam thực hiện giới hạn hút thuốc. Nhưng chúng ta biết thuốc lá rất gây nghiện, và cần phải làm nhiều hơn để giúp đỡ những người sẵn sàng hoặc muốn từ bỏ. Càng sớm bỏ hút thuốc, nguy cơ ung thư và bệnh tim của họ sẽ bắt đầu trở lại mức bình thường hơn. Các yếu tố khác như rượu và tiếp xúc với chất gây ung thư trong thịt xông khói cũng có thể đáng để xem xét sửa đổi. Tôi không phải là một chuyên gia dinh dưỡng, nhưng chúng ta biết có những yếu tố về chế độ ăn uống đóng một vai trò quan trọng trong một số bệnh ung thư. Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, phơi nhiễm bức xạ và các phơi nhiễm hóa chất khác cũng là những điều cần xem xét.

NBBS: Cảm ơn Giáo Sư. Đó là lời khuyên rất tốt. Chúng tôi hy vọng thính giả của chúng tôi sẽ tiếp nhận những điều này vào trái tim họ và có khả năng tiết kiệm cho bản thân và gia đình họ khỏi một số chi phí và khó khăn liên quan đến chẩn đoán ung thư.

Thật tuyệt vời khi có bác sĩ trên podcast đầu tiên của Người Bạn Bác Sĩ. Các thính giả có thể đăng các câu hỏi và chúng tôi sẽ cố gắng trả lời. Từ giờ đến khi gặp lại các bạn ở podcast sau, hãy cùng nhau có những lựa chọn tốt để sức khoẻ của chúng ta mãi luôn dồi dào.